Charakterystyka i rozwój obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny najczęściej dotyka kończyn górnych lub dolnych. Na wczesnym etapie obrzęk jest miękki, niebolesny i może wydawać się przejściowy. W wielu przypadkach początkowe symptomy są subtelne, co sprawia, że choroba bywa bagatelizowana. Wraz z postępem schorzenia, brak odpowiedniego leczenia prowadzi do przekształcenia obrzęku w twardy, włóknisty stan. Takie zmiany utrudniają drenaż chłonki i mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń tkanki.
Zaawansowany obrzęk limfatyczny, zwany również słoniowacizną (elephantiasis), charakteryzuje się znacznym powiększeniem i deformacją dotkniętej kończyny. Skóra staje się zgrubiała, szorstka i podatna na infekcje, takie jak np. róża (zapalenia tkanki łącznej). W wyniku tego dochodzi do:
- ograniczenia ruchomości kończyny,
- bólu i uczucia ciężkości,
- ryzyka powstawania owrzodzeń oraz innych powikłań skórnych.
Czynniki ryzyka i przyczyny:
Pierwotne obrzęki limfatyczne:
- Związane z wrodzonymi wadami układu limfatycznego. Mogą ujawnić się w dzieciństwie, w okresie dojrzewania lub w dorosłości. Często wynikają z dziedzicznych zaburzeń.
Wtórne obrzęki limfatyczne:
- pooperacyjne – powstaje w wyniku uszkodzenia lub usunięcia naczyń lub węzłów chłonnych. Najczęsciej spotykany po mastektomii. Często pojawia się po kilkumiesięcznym lub nawet kilkuletnim okresie utajenia.
- nowotworowe -po leczeniu nowotworowym
- pozapalne – jest to powikłanie zapalenia skóry lub węzłów chłonnych
- pourazowy – powikłanie po urazie
- pasożytniczny – niektóre pasożyty poruszają się w ciele naczyniami limfatycznymi utrudniając w ten sposób odpływ chłonki
- po radioterapii – radioterapia może powodować uszkodzenie i zwłóknienie naczyń oraz węzłów chłonnych
- mieszany chłonno-żylny – powikłanie przewlekłej niewydolności żylnej
- idiopatyczne – bez uchwytnej przyczny
Stopnie obrzęku limfatycznego
Obrzęk limfatyczny jest chorobą postępującą, dlatego po rozpoznaniu choroby można określić stopień jej nasilenia. Choć na arenie międzynarodowej istnieją różne klasyfikacje stadiów obrzęku limfatycznego, powszechnie stosuje się system opracowany przez International Society of Lymphology (ISL) przedstawiony poniżej (tabela zaadaptowana z Lymphedema Framework, 2006).
ISL Stopień 0
Stan odkliniczny (utajony), w którym obrzęk nie jest widoczny pomimo nieprawidłowego transportu limfy.
Stopień 0 może trwać miesiącami lub latami, zanim obrzęk będzie zauważalny.
|
ISL Stopień 1
Na tym etapie zaczyna się gromadzenie limfy i powstawanie obrzęku, który zmniejsza się przy uniesieniu kończyny, a naciśnięcie zostawia w nim wgłębienie.
|
ISL Stopień 2
Uniesienie kończyny rzadko zmniejsza obrzęk, a uciśnięcie go palcem powoduje powstanie zagłębienia.
|
ISL Zaawnsowany Stopień 2
Wgłębienie po dotknięciu może pozostawać, ale nie musi, jeśli wyraźne jest zwłóknienie tkanki.
|
ISL Stopień 3
Obrzęk jest twardy (zwłóknienie tkanki) i nacisk nie zostawia wgłębień.
Pojawiają się zmiany skórne takie jak fałdy, zgrubienia, przebarwienia, złogi tkanki tłuszczowej i brodawkowate przerosty.
|
Jak wygląda profilaktyka obrzęku limfatycznego?
Terapia zachowawcza:
- Manualny drenaż limfatyczny (MDL): Specjalistyczny masaż poprawiający odpływ limfy.
- Kompresjoterapia: noszenie bandaży lub dobór rękawa lub pończochy kompresyjnej (odzieży uciskowej), dobranej przez fizjoterapeutę w sklepie medycznym.
Lekarz może wystawić zlecenie na rękaw kompresyjny profilaktyczny – kod wyrobu - N.15.01. Refundacja przysługuje na 2sztuki co pół roku.
-
Umiarkowana aktywność fizyczna: specjalnie dobrane ćwiczenia poprawiające krążenie limfy.
-
Utrzymywanie prawidłowej wagi ciała
-
Dobór odciążonej protezy piersi w przypadku mastektomii i usunięcia węzłów chłonnych
-
Unikanie przeciążenia kończyny
-
Ochrona kończyn przed szkodliwymi czynnikami takimi jak poparzenia, zranienia, przegrzanie
-
Elewacja kończyny czyli uniesienie kończyny, tak by znajdowała się mozliwie powyżej poziomu serca
-
Unikanie długotrwałego siedzenia lub stania
- Higiena skóry: zapobieganie infekcjom poprzez dokładne dbanie o czystość skóry i unikanie skaleczeń
-
Przeciwskazana sauna i gorące kąpiele
Farmakoterapia:
- Leki przeciwzapalne i wspomagające mikrokrążenie.
- Antybiotyki w przypadku zakażeń bakteryjnych.
Leczenie obrzęku limfatycznego:
Nieleczony obrzęk limfatyczny prowadzi do trwałych uszkodzeń układu limfatycznego i nieodwracalnych zmian w tkankach, dlatego kluczowe jest szybkie wdrożenie leczenia. Terapia obejmuje kilka metod:
- Manualny drenaż limfatyczny polega na zastosowanie przez rehabilitanta odpowiednik technik ucisku w celu pobudzenia krążenia chłonki. Masaż limfatyczny nie jest nigdy bolesny i wykonywany ręcznie.
- Kompresjoterapia jest to kontrolowany ucisk za pomocą specjalistycznych bandaży. Bandażowanie powinno zakończyć drenaż limfatyczny alby utrzymać efekt.
-
Zastosowanie odzieży płaskodzianej na miarę. Po zakończeniu rehabilitacji przeciwobrzękowej pacjent powinien dostać zlecenie na wyroby kompresyjne, refundacja NFZ przysługuje na nie co pół roku. Są to rękawy, rękawiczki, pończochy czy podkolanówki dziane na miarę, dobierane w zależności od występowania obrzęku. Produkty utrzymują efekt redukcji.
-
Gimnastyka wspomagająca – umiarkowana aktywność fizyczna wspomaga odpływ chłonki
W przypadku obrzęku, który jest skutkiem leczenia choroby nowotworowej mówimy o chorobie przewlekłej dlatego bardzo ważna jest systematyczność terapii.
Zastosować można również leczenie chirurgiczne:
- Mikrochirurgia limfatyczna: np. zespolenia limfatyczno-żylne.
- Liposukcja: W zaawansowanych przypadkach usunięcie nagromadzonej tkanki tłuszczowej.
Rozpoznanie obrzęku limfatycznego wymaga konsultacji z lekarzem.Wczesne wykrycie i właściwe leczenie mogą zapobiec progresji choroby, a odpowiednia pielęgnacja i terapia pozwalają na znaczne zmniejszenie objawów oraz ryzyka powikłań. Wiedza o tej chorobie jest ważna także dla osób narażonych na wtórny obrzęk limfatyczny, by mogły prawidłowo przeciwdziałać jego powstaniu. W przypadku zauważenia objawów, takich jak obrzęk tkanek lub uczucie ciężkości kończyn, konieczna jest konsultacja ze specjalistą.
